Miesiąc listopad to czas melancholii, zadumy i wspomnień. Częściej przywołujemy w naszej pamięci postaci tych, którzy odeszli już do wieczności. Dzisiaj przypomnę wam po krótce artystów związanych ze sztuką, literaturą, filmem, dla których rok 2020 był ostatnim.
Mary Higgins Clark
24.12.1927-31.01.2020
Pisarka amerykańska, autorka ogromnej liczby powieści, w tym licznych bestsellerów. Niektóre jej książki były ekranizowane, chociaż większość adaptacji stanowiły filmy telewizyjne. Mało kto wie, że w 1974 r. (w wieku 43 lat) rozpoczęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Fordham i że do końca życia zgromadziła 13 honorowych doktoratów prestiżowych amerykańskich uczelni.
Kirk Douglas
9.12.1916-5.02.2020
Aktor amerykański, jeden z największych gwiazdorów „Złotej Ery Hollywood”. American Film Institute od dziesięcioleci umieszcza go w czołówce listy amerykańskich aktorów wszech czasów. Zagrał w niepoliczalnej liczbie filmów, z których najbardziej znane to „Ścieżki chwały” (1957), „Wikingowie” (1958), „Spartakus” (1960), „Ostatni kowboj” (1962) oraz „Siedem dni w maju” (1964).
Romuald Lipko
3.04.1950-6.02.2020
Muzyk i kompozytor, który do historii przeszedł jako współtwórca Budki Suflera. Ale prócz tego Lipko pisał piosenki dla wielu polskich artystek, m.in. Anny Jantar, Urszuli, Ireny Jarockiej, Izabeli Trojanowskiej, Ireny Santor i Maryli Rodowicz. W 2016 r. nieoczekiwanie został biznesmenem, zakładając spółkę Muzyczne Alkohole, która wprowadziła na rynek wódkę Jolka, Jolka pamiętasz
Jerzy Gruza
4.04.1942-16.02.2020
Reżyser i scenarzysta, okazjonalnie aktor. Twórca wielu programów i widowisk telewizyjnych. Był autorem najpopularniejszych komedii okresu PRL: seriali „Wojna domowa” (1965-1966), „Czterdziestolatek” (1974-1977), „Pierścień i róża” (1986), „Czterdziestolatek. 20 lat później” (1993) oraz filmów fabularnych: „Dzięcioł” (1970), „Motylem jestem, czyli romans 40-latka” (1976). Był współtwórcą – razem z Jackiem Fedorowiczem i Bogumiłem Kobielą – rozrywkowych programów telewizyjnych „Poznajmy się” i „Małżeństwo doskonałe”, emitowanych z powodzeniem w latach 1967-69.
Paweł Królikowski
1.04.1961-27.02.2020
Aktor filmowy, telewizyjny, teatralny i dubbingowy, ponadto prezenter i realizator telewizyjny. Sympatię widzów zapełniły mu role w serialach: „Czwarta władza”, „Na dobre i na złe”, „PitBull”, ale przede wszystkim wcielenie się w Kusego w „Ranczu”. W latach 2018-2020 prezesował ZASP-owi, zaś w latach 2014-2019 zasiadał w jury popularnego programu rozrywkowego „Twoja twarz brzmi znajomo”.
Max Von Sydow
20.04.1929-8.03.2020
Szwedzki aktor charakterystyczny, odkryty przez Ingmara Bergmana. Wystąpił w kilkunastu jego filmach m.in. „Siódmej pieczęci” (1957), „Tam, gdzie rosną poziomki” (1957) i „Dotyku” (1971). Światową karierę rozpoczął od roli Jezusa w hollywoodzkiej „Opowieści wszech czasów” (1965). Potem zagrał m.in., w „Egzorcyście” (1973), „Trzech dniach Kondora” (1975), i „Raporcie mniejszości” (2002).
Emil Karewicz
13.03.1923-18.03.2020
Nim brawurowo zagrał cynicznego gestapowca Hermanna Brunnera w „Stawce większej niż życie”, miał już na koncie role w „Pętli”, „Krzyżakach”, „Ósmym dniu tygodnia”, „Bazie ludzi umarłych” i „Dziś w nocy umrze miasto”. A ponadto spory dorobek teatralny. Wcielił się w Oktawiusza w „Juliuszu Cezarze” Szekspira, Franciszka Moora w „Zbójcach” Schillera, Gospodarza w „Weselu” Wyspiańskiego i Liapkin-Tiapkina w „Rewizorze”. Gogola.
W wywiadach żartował, że urodził się do grania bohaterów w mundurach. W czasie wojny został zmobilizowany i przeszedł szlak z 2 Armią WP do Berlina. Pewnie dlatego zgodził się zagrać w kontynuacji „Stawki”. W 2012 r., razem ze Stanisławem Mikulskim powrócili na ekran w nowej opowieści o Klossie i Brunnerze – w filmie „Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć” w reż. Patryka Vegi. Była to jego ostatnia licząca się rola.
Krzysztof Penderecki
23.11.1933-29.03.2020
Jeden z najwybitniejszych współczesnych kompozytorów polskich, ponadto dyrygent i pedagog, profesor i rektor Akademii Muzycznej w Krakowie.
O Pendereckim stało się głośno po wykonaniu „Strof”, „Emanacji” oraz „Psalmów Dawida” na Warszawskiej Jesieni w 1959 r. Spore uznanie przyniósł mu także „Tren” na orkiestrę smyczkową, poświęcony ofiarom ataku atomowego na Hiroszimę oraz chóralne dzieło „Pasja według św. Łukasza”. Pierwsza opera „Diabły z Loudun” została z powodzeniem wystawiona w Hamburgu w 1969 r. Jego dzieła powstawały w charakterystyczny sposób. Najpierw powstawała jedna część, następnie dopisywane były kolejne. Tak powstało np. „Polskie Requiem”, a potem „VIII Symfonia”. Przejmujące fragmenty dzieł Pendereckiego wykorzystywali m.in. twórcy filmowi: Andrzej Wajda w „Katyniu”, a wcześniej Stanley Kubrick w „Lśnieniu”.
Jerzy Pilch
10.08.1952-29.05.2020
Pisarz, jeden z najwybitniejszych współczesnych literatów polskich. Parał się też publicystyką, felietonistyką, dramaturgią, bywał scenarzystą. Pochodzący z Wisły ewangelik, absolwent Filologii Polskiej na UJ, pod koniec lat 70. członek PZPR, w latach 80. opozycjonista.
Autor kilkudziesięciu tomów prozy, publicystyki i dramatów. W 1989 r. otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich za tom „Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej”. W maju 1998 r. za książkę „Tysiąc spokojnych miast” otrzymał wyróżnienie Krakowska Książka Miesiąca. W roku 2001 otrzymał Nagrodę Literacką „Nike” za powieść „Pod Mocnym Aniołem”.
Z jego twórczości chętnie czerpali filmowcy i reżyserzy teatralni. W 1994 r. jego powieść „Spis cudzołożnic” została przeniesiona na duży ekran przez Jerzego Stuhra. Z kolei w 2013 r. film „Pod Mocnym Aniołem” wyreżyserował Wojciech Smarzowski
Carlos Ruiz Zafón
25.09.1964-19.06.2020
Dziennikarz, który dzięki swoim powieściom stał się kulturalną wizytówką Hiszpanii. Jego tetralogia: „Cień wiatru”, „Gra anioła”, „Więzień nieba” oraz „Labirynt duchów” została przetłumaczona na ponad 40 języków i sprzedana w ponad 10 mln egzemplarzy. Była entuzjastycznie przyjęta przez czytelników, co znalazło wyraz w licznych wyróżnieniach i zainicjowała tzw. Zafonmanię.
Ennio Morricone
10.11.1928-6.07.2020
Włoski kompozytor i dyrygent, autor muzyki do ponad 500 filmów, m.in. „Nietykalnych”, „Misji”, „Drogi przez piekło”, „Za garść dolarów”, „Pewnego razu na Dzikim Zachodzie”, „Dawno temu w Ameryce”. W roku 2007 Amerykańska Akademia Filmowa przyznała mu honorowego Oscara za całokształt twórczości. Oblicza się, że do 2016 r. sprzedano ponad 70 mln płyt z jego muzyką.
Andrzej Strzelecki
4.02.1952-17.07.2020
Popularny reżyser oraz aktor teatralny i filmowy, poza tym prezenter telewizyjny, satyryk, scenarzysta, prof. sztuk teatralnych, rektor Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie oraz gracz i działacz golfowy. Najbardziej lubiany za graną przez siebie postać safandułowatego poczciwca – dr. Tadeusza Koziełły-Kozłowskiego w serialu telewizyjnym „Klan”
Ewa Maria Demarczyk
16.01.1941-14.08.2020
Legendarna piosenkarka, wykonująca utwory z nurtu tzw. poezji śpiewanej. W latach 1962-1972 była gwiazda krakowskiego kabaretu „Piwnica pod Baranami”. Ogólnopolską sławę zyskała w 1963 r., kiedy wystąpiła na I Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu, gdzie brawurowo wykonała „Karuzelę z madonnami”, „Czarne anioły” i „Taki pejzaż”. Za swój występ otrzymała główną nagrodę. Rok później na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie zdobyła drugą nagrodę za „Grande Valse Brillante”.
Przez lata Ewa Demarczyk sytuowała się na uboczu polskiego życia kulturalnego, zaprzestała kontaktów z dawnymi przyjaciółmi i znajomymi. Ostatni koncert artystka dała 8 listopada 1999 r. w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, a po roku 2000 całkowicie wycofała się z życia publicznego.
Piotr Szczepanik
14.02.1942-20.08.2020
Piosenkarska gwiazda lat 60. i 70. Wykonawca takich przebojów, jak „Żółte kalendarze”, „Kochać”, „Goniąc kormorany”, „Puste koperty”, „Zabawa podmiejska”, „Nigdy więcej” i wielu innych. Jego znakiem rozpoznawczym były melancholijny głos, posępna mina i fajka. Nie stronił od aktorstwa – zagrał m.in. tytułową rolę w telewizyjnej adaptacji „Chama” Elizy Orzeszkowej w 1979 r.
Maria Janion
24.12.1926-23.08.2020
Historyczka literatury, idei i wyobraźni oraz krytyczka literacka specjalizująca się w historii polskiego i europejskiego romantyzmu, Zawodowo związana m.in. z Instytutem Badań Literackich PAN, Uniwersytetem Gdańskim i Uniwersytetem Warszawskim. Była twórczynią i współredaktorką serii „Transgresje” – siedmiu tomów antologii polskich i zagranicznych prac naukowych, prowadziła słynne seminaria na Uniwersytecie Gdańskim, a w latach 1992-2010 kontynuowała je pod auspicjami Szkoły Nauk Społecznych przy Instytucie Socjologii i Filozofii PAN.
Autorka kilkudziesięciu książek i kilkuset studiów i artykułów. Spod jej ręki wyszły m.in. „Romantyzm. Studia o ideach i stylu” (1969), „Romantyzm, rewolucja, marksizm” (1972), „Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi” (2000), „Wampir: biografia symboliczna” (2002), „Niesamowita Słowiańszczyzna” (2006).
Juliette Gréco
7.02.1927-23.09.2020
Obdarzona charakterystycznym niskim głosem legenda francuskiej piosenki i kina. Kompozytorami jej utworów byli m.in. jazzman Miles Davis i Joseph Kosma. Teksty do muzyki pisali zaś: poeta Jean Cocteau i Jean Paul Sartre, który uczynił z niej propagatorkę egzystencjalizmu. Jednym z upodobań Gréco było bywanie w kawiarni Saint Germain, w której obracała się polityczna i filozoficzna bohema.
Sean Connery
25.08.1930-31.10.2020
właśc. sir Thomas Sean Connery – brytyjski aktor, reżyser, producent filmowy i scenarzysta. Wystąpił w kilkudziesięciu filmach, m.in. siedmiokrotnie wcielił się w rolę Jamesa Bonda. Laureat nagród m.in. Oscara, Złotego Globu oraz BAFTA.
Dariusz Gnatowski
24.05.1961-20.10.2020
Pochodzący ze Śląska aktor filmowy, teatralny i dubbingowy, który sławę osiągnął dzięki roli Arnolda Boczka w teleserialu „Świat według Kiepskich”. Choć wcześniej zagrał kilkadziesiąt ról, rodacy już na zawsze będą go kojarzyć z Boczkiem, estetycznym i intelektualnym symbolem nieudanych skutków transformacji w III RP. Aktor zmarł w Krakowie na cukrzycę i powikłania w związku z koronawirusem.
Zatrzymajcie się na chwilę, w zadumie i ciszy, człowiek żyje tak długo, jak długo trwa pamięć o nim …..a wspomnienie jest formą spotkania….
Zdjęcia:
Wojciech Pszoniak Foto PAP/Grzegorz Michałowski
Krzysztof Penderecki fot. Marek Suchecki
Ewa Demarczyk fot.Jan Popłoński
Jerzy Pilch fot. Andrzej Georgiew
opracowała : Jolanta Stoszek