Opracowano na podstawie artykułu Dariusza Skrzyńskiego „Prawo autorskie w szkole, czyli… szczególne uprawnienia instytucji oświatowych” opublikowanego w Bibliotece w Szkole nr 1/2010, s. 6-9.
Szkoła jako instytucja oświatowa może korzystać z utworów w celach dydaktycznych (tzw użytek szkolny) na szczególnych zasadach. Uprawnienia te mieszczą się w tzw. dozwolonym użytku publicznym – jest ustawowe zezwolenie na korzystanie z utworów dla realizacji określonych celów, np. celu dydaktycznego przez określone podmioty, tym instytucje oświatowe. Polega na wykorzystywaniu cudzego utworu (książki, artykułu, filmu, muzyki itd.) bez potrzeby uzyskania zezwolenia jego autora i bez stosownej opłaty.
Cel dydaktyczny – to „takie wykorzystywanie utworu, które związane jest z nauczaniem, czyli zamierzonym działaniem nauczyciela ukierunkowanym na wyposażenie uczniów w wiedzę i kształtowanie umiejętności.”
Zasady korzystania z utworów i ich zwielokrotniania (kopiowania) dla celów dydaktycznych:
1. Można korzystać z całego utworu, natomiast zwielokrotnić można tylko jego fragment. Można korzystać np. z podręcznika, atlasu, mapy, utworu muzycznego, filmowego, literackiego itp. (również przy np. organizowaniu konkursów, wystaw, imprez). Zwielokrotnić można jedynie fragment tych utworów (fragment książki, filmu, mapy). W praktyce często trudno określić co jest fragmentem a co całością (np. zbiór wierszy).
2. Można nie tylko wykorzystać fragment, np. podręcznika, książki, artykułu, ale także można go przetłumaczyć.
3. Można korzystać z programów radiowych i telewizyjnych i je zwielokrotniać (we fragmentach) poprzez: korzystanie w czasie rzeczywistym lub po uprzednim nagraniu.
4. Utwór można zwielokrotnić (kopiować) różnymi technikami: reprograficzną (kopia papierowa), drukowanie, digitalizacja, kopiowaniu wersji elektronicznej przy wykorzystaniu wszelkich technik, cyfrowej transmisji danych etc.
5. Można korzystać i zwielokrotniać tylko utwory rozpowszechnione (wcześniej opublikowane) czyli nie wolno używać np. filmów przed ich premierą, książek przed publikację etc.
6. Zakres korzystania i zwielokrotniania (czas filmu, grono odbiorców, liczba egzemplarzy etc) wyznaczony powinien być przez cel jakiemu ma służyć – nauczanie.
7. Egzemplarze zwielokrotnione mogą być wykorzystywane wyłącznie nieodpłatnie.
8. Zawsze trzeba podać twórcę i źródło pochodzenia utworu.
– Korzystając np. z encyklopedii trzeba podać jej tytuł, wydawcę, miejsce i rok wydania oraz stronę.
– Korzystając z artykułu: imię i nazwisko autora, tytuł czasopisma, rocznik, numer zeszytu, strony.
– Korzystając z nadania, trzeba poinformować skąd pochodzi, podać nazwę organizacji radiowej lub telewizyjnej i datę nadania.
– Wykorzystując utwór audiowizualny: podać nazwę producenta, informację o współtwórcach oraz dane o jego utrwaleniu.
– Wykorzystując materiały z Internetu należy podać autora, stronę WWW oraz datę wersji tej strony.
9. Należy wykorzystywać utwory w sposób możliwie najmniej uciążliwy dla ich twórców.
10. Programy komputerowe są całkowicie wyłączone spod omawianej regulacji. Nie można z nich nawet w celach dydaktycznych korzystać a ani ich zwielokrotniać bez określonej licencji.
Powyższe uprawnienia nie obejmują możliwości zamieszczania materiałów edukacyjnych na stronie internetowej. Np. stworzona przez nauczyciela prezentacja multimedialna zawierająca utwory (obrazy, utwory muzyczne, literackie itp.) mogą być prezentowane na zajęciach na zasadach „użytku szkolnego” jednak umieszczenie jej na stronie internetowej szkoły wymaga zgody autorów tych utworów (jeśli obejmują je prawa autorskie)
Artykuł Dariusza Skrzyńskiego „Prawo autorskie w szkole, czyli… szczególne uprawnienia instytucji oświatowych” jest dostępny w bibliotece szkolnej.
Opracował Jarosław Marszalik